✅ บทความนี้ได้รับการตรวจสอบแล้ว

KEY POINTS:

• โรคย้ำคิดย้ำทำ หรือ Obsessive Compulsive Disorder เรียกสั้นๆ ว่า OCD ผู้ป่วยจะมีอาการย้ำคิดและย้ำทำในเรื่องเดิมๆ จนส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิต หรือสุขภาพร่างกายและจิตใจจ
  
  
• OCD อาจเกิดจากพันธุกรรม ความผิดปกติทางสมอง หรือสารสื่อประสาทที่ชื่อว่าเซโรโทนิน (Serotonin) และมักเป็นร่วมกับโรคทางจิตเวชอื่นๆ เช่น โรคซึมเศร้า โรคกลัวการเข้าสังคม โรควิตกกังวลทั่วไป
  
  
• ปัจจุบันการรักษา OCD สามารถทำได้หลายวิธี ได้แก่ การทำจิตบำบัดแบบ CBT, การให้ยา, การรักษาด้วย rTMS (Repetitive Transcranial Stimulation หรือ การกระตุ้นสมองด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าแบบซ้ำๆ) อย่างไรก็ตามอาการของโรคมักเรื้อรัง หรือเป็นๆ หายๆ เมื่อมีความเครียดมากระตุ้น หรือต้องเผชิญกับสิ่งที่กลัวก็อาจมีอาการขึ้นมาอีก

Table of Contents
โรคย้ำคิดย้ำทำคืออะไร?
โรคย้ำคิดย้ำทำมีแบบไหนบ้าง?
สาเหตุของโรคย้ำคิดย้ำทำ
อาการของโรคย้ำคิดย้ำทำ
ภาวะแทรกซ้อนจากโรคย้ำคิดย้ำทำ
อาการที่บ่งบอกว่าถึงเวลาต้องไปพบแพทย์
การรักษาโรคย้ำคิดย้ำทำ
ยารักษาโรคย้ำคิดย้ำทำ
ดูแลตัวเองอย่างไรเมื่อเป็นโรคย้ำคิดย้ำทำ (OCD)
การป้องกันโรคย้ำคิดย้ำทำ
คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับโรคย้ำคิดย้ำทำ

โรคย้ำคิดย้ำทำคืออะไร?

โรคย้ำคิดย้ำทำ (Obsessive Compulsive Disorder) เรียกสั้นๆ ว่าโรค OCD คือ ภาวะที่ผู้ป่วยคิดหรือรู้สึกถึงสิ่งนั้นซ้ำๆ (Obsessions) หรือทำพฤติกรรมบางอย่างซ้ำๆ (Compulsions) มากเกินความจำเป็น เพื่อจะได้หยุดคิดหรือลดความเครียด ความวิตกกังวลลง เช่น การล้างมือซ้ำๆ การทำความสะอาดสิ่งของซ้ำแล้วซ้ำอีก ปิดประตูซ้ำๆ

สามารถพบได้ทั้งผู้ชายและผู้หญิง โดยเฉพาะในช่วงอายุประมาณ 20 ปีขึ้นไป ซึ่งในช่วงแรกที่อาการไม่รุนแรง ผู้ป่วยมักยังไม่ทราบว่าพฤติกรรมที่ตนเป็นเข้าข่ายโรคย้ำคิดย้ำทำ จนกระทั่งอาการดังกล่าวส่งผลกระทบต่อชีวิตประจำวัน หรือส่งผลต่อสุขภาพกายและสุขภาพจิต จึงต้องไปพบแพทย์เพื่อทำการรักษา

โรคย้ำคิดย้ำทำมีแบบไหนบ้าง?

• Obsessive-compulsive disorder with good or fair insight: คือโรคย้ำคิดย้ำทำที่ผู้ป่วยค่อนข้างรู้ถึงความเจ็บป่วยของตนได้ดี โดยจะมีภาวะที่ตระหนักได้ว่าสิ่งที่ตนวิตกกังวลนั้น เป็นสิ่งที่คิดไปเองโดยไม่สมเหตุสมผล
  
  
• Obsessive-compulsive disorder with poor insight: คือคือโรคย้ำคิดย้ำทำที่ผู้ป่วยมีภาวะเชื่อว่าสิ่งที่ตนกังวลนั้นอาจจะเป็นเรื่องจริง เช่น เชื่อว่ามืออาจจะยังสกปรกอยู่ จึงต้องล้างซ้ำๆ หรือค่อนข้างไม่รู้ว่าตนเองเป็น OCD
  
  
• Obsessive-compulsive disorder with absent insight/delusional beliefs: เป็นโรคย้ำคิดย้ำทำที่ผู้ป่วยไม่รู้ตัวว่าความวิตกกังวลต่างๆ เกิดจากโรค เช่น เชื่อว่าประตูยังปิดไม่สนิทจริงๆ และต้องไปเช็กเพื่อปิดใหม่

สาเหตุของโรคย้ำคิดย้ำทำ

สาเหตุของโรค OCD ยังไม่สามารถระบุได้อย่างชัดเจน แต่มีหลายทฤษฎีที่ระบุว่าโรคย้ำคิดย้ำทำเกิดได้จากสาเหตุเหล่านี้

• สามารถเกิดจากปัจจัยทางพันธุกรรม
  
  
• สาเหตุจากความผิดปกติทางสมอง เช่น สมองส่วน Orbitofrontal Cortex, Cingulate Cortex, Caudate และ Thalamus มีการทำงานมากเกินปกติ
  
  
• สาเหตุจากสารสื่อประสาท อย่างสารเซโรโทนิน (Serotonin) ในสมองมีความผิดปกติ
  
  
• สาเหตุจากความเคยชิน เมื่อผู้ป่วยรู้สึกว่าการกระทำเช่นนี้จะช่วยลดความวิตกกังวลลงได้ จึงทำพฤติกรรมดังกล่าวซ้ำๆ เช่น กัดเล็บ ล้างมือ แปรงฟัน ฯลฯ
  
  
• อาจเกิดจากการฮอร์โมนผิดปกติ ความเครียด รวมถึงบุคลิกภาพส่วนตัวที่ทำให้พัฒนาไปสู่โรค OCD ได้

อาการของโรคย้ำคิดย้ำทำ

อาการของ OCD จะถูกแบ่งได้เป็น 2 ส่วนคือ อาการย้ำคิด และอาการย้ำทำ

อาการย้ำคิด (Obsessions)

มักเกิดจากความกังวลเกินจริงของผู้ป่วย ลักษณะอาการ เช่น

• มักกังวลเรื่องความสกปรกหรือการปนเปื้อนของเชื้อโรค สารพิษ สารคัดหลั่งจากร่างกาย หรือสิ่งอื่นๆ ในอากาศ
  
  
• มีความกลัวว่าจะเกิดการเจ็บป่วยหรือกังวลว่าจะเป็นโรคได้ จึงทำให้เกิดความระแวงต่างๆ ที่แสดงออกมา หรือมีความรู้สึกไวต่อสัญญาณอันตรายเหล่านี้
  
  
• ชอบคิดวนไปมาและจินตนาการถึงความรุนแรง หรืออุบัติเหตุที่อาจจะเกิดขึ้น
  
  
• ชอบคิดเรื่องความเป็นระเบียบ ทุกอย่างต้องวางให้ตรงหรือให้สมมาตรจนเกินไป
  
  
• ชอบหมกมุ่นอยู่กับความคิดว่า ต้องการจดจำสิ่งต่างๆ ให้ได้มากที่สุด

ซึ่งอาการย้ำคิดเหล่านี้มักเกิดขึ้นวนเวียนในหัวของผู้ป่วยอย่างต่อเนื่องแบบไม่สมเหตุสมผล แถมยังหยุดคิดถึงสิ่งเหล่านี้ไม่ได้ สามารถถูกกระตุ้นได้ด้วยสิ่งต่างๆ รอบตัว ทั้งสถานการณ์ที่เผชิญ กิจกรรมที่ทำ กลิ่นที่ได้ดม หรือเสียงที่ได้ยิน โดยอาการย้ำคิด (Obsessions) สามารถทำให้เกิดความรู้สึกตั้งแต่รำคาญใจไปจนถึงเครียด ขยะแขยง หรือตื่นตระหนกเลยทีเดียว

อาการย้ำทำ (Compulsions)

เป็นอาการที่ผู้ป่วยทำหรือคิดเพื่อลดความวิตกกังวล ความตื่นตระหนกจากอาการย้ำคิด เพื่อให้รู้สึกว่าทุกอย่างควบคุมได้และสถานการณ์จะดีขึ้นถ้าทำสิ่งเหล่านี้ อาการย้ำทำเช่น

• ล้างมือ อาบน้ำ หรือแปรงฟันซ้ำๆ
  
  
• ชอบทำความสะอาดบ้าน ล้างทำความสะอาดสิ่งของในบ้าน ล้างรถทีละนานๆ
  
  
• เนื่องจากกังวลเรื่องความปลอดภัยจึงมักเช็กเตาแก๊ส อุปกรณ์ไฟฟ้า ปลั๊กไฟ หรือล็อกประตูซ้ำหลายรอบ
  
  
• ทำกิจกรรมซ้ำๆ เช่น อ่านหนังสือเล่มเดิม เปิดปิดประตู เดินไปมา
  
  
• สร้างกฎที่เข้มงวดเกินไปเกี่ยวกับการวางของ การจัดวางเฟอร์นิเจอร์ การพับเสื้อผ้า
  
  
• ชอบถามคำถามเดิมย้ำๆ ซ้ำๆ เพื่อให้เกิดความมั่นใจ

ซึ่งอาการย้ำทำเหล่านี้จะเกิดขึ้นอย่างมีลำดับและเป็นรูปแบบเดิม แม้ว่าอาการย้ำทำจะทำให้ความวิตกกังวลลดลงแต่ก็เป็นเพียงระยะสั้นๆ ทำให้ผู้ป่วยคิดว่าอาการย้ำคิดย้ำทำหายแล้ว ดังนั้นอาการจึงกลับมาเป็นซ้ำได้อีก

ภาวะแทรกซ้อนจากโรคย้ำคิดย้ำทำ

ผู้ป่วย OCD อาจมีอาการย้ำคิดย้ำทำจนส่งผลกระทบให้เกิดอาการและโรคอื่นๆ ตามมา เช่น เครียด นอนไม่หลับ ติดสุรา ล้างมือบ่อยจนมือเปื่อย ถลอก เป็นแผล เหงือกอักเสบจากการแปรงฟันมากเกินไป สูญเสียความมั่นใจ ไม่กล้าเข้าสังคม เก็บตัว เป็นโรคซึมเศร้า โรคแพนิค (Panic Disorder) และอาจรุนแรงถึงขั้นทำร้ายตนเอง หรือฆ่าตัวตายได้

อาการที่บ่งบอกว่าถึงเวลาต้องไปพบแพทย์

หากรู้ตัวว่ามีอาจมีอาการวิตกกังวลหรือคนใกล้ตัวมีอาการที่บ่งชี้ว่าเป็นโรค OCD และเริ่มส่งผลต่อการใช้ชีวิตประจำวัน การเข้าสังคม ความสัมพันธ์กับคนรอบตัว ให้ไปพบแพทย์เพื่อทำการวินิจฉัยโรคและรักษา

การรักษาโรคย้ำคิดย้ำทำ

OCD สามารถรักษาได้ด้วยวิธี ดังต่อไปนี้

• การทำจิตบำบัดแบบ Cognitive Behavioral Therapy (CBT)
  เป็นวิธีที่ใช้ในการรักษาโรคย้ำคิดย้ำทำได้ดี เป็นการบำบัดให้ผู้ป่วยเปลี่ยนวิธีการคิด ความเชื่อ และพฤติกรรมที่ทำให้เกิดโรคย้ำคิดย้ำทำ ซึ่งอาจต้องใช้เวลาสักระยะหนึ่ง ไม่ควรรีบร้อนจนเกินไป ทั้งนี้ควรได้รับความร่วมมือจากคนใกล้ชิด โดยต้องมีความเข้าใจในอาการและแนวทางการรักษาร่วมกัน
  
  
• การรับประทานยา
  การรับประทานยาร่วมกับการทำจิตบำบัดแบบ Cognitive Behavioral Therapy จะให้ผลการรักษาดีกว่า แพทย์จะให้ยาช่วย ผู้ป่วยควรรับประทานอย่างต่อเนื่องและมาพบแพทย์ตามนัดเป็นประจำ เพื่อให้การรักษาได้ผลดี
  
  
• การรักษาด้วย rTMS (Repetitive Transcranial Stimulation หรือ การกระตุ้นสมองด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าแบบซ้ำๆ)

ยารักษาโรคย้ำคิดย้ำทำ

ยาที่นิยมใช้ในผู้ป่วย OCD แบ่งได้เป็น 3 กลุ่มดังนี้

• ยารักษาโรคซึมเศร้า (Antidepressants) เช่น Clomipramine, Fluoxetine, Fluvoxamine, Paroxetine, Sertraline, Escitalopram อาจมีผลข้างเคียงเล็กน้อย เช่น นอนไม่หลับ กระสับกระส่าย ปวดหัว คลื่นไส้ ปากแห้ง หากมีอาการข้างเคียงรุนแรงและไม่ดีขึ้นให้แจ้งแพทย์ผู้รักษาทันที และไม่หยุดยาเองหากต้องการหยุดยาจำเป็นต้องให้แพทย์แนะนำ
  
  
• ยาในกลุ่ม Benzodiazepines ช่วยลดอาการวิตกกังวล
  
  
• ยาในกลุ่มรักษาอาการทางจิต เช่น Risperidone ผลข้างเคียงที่อาจพบได้ เช่น ง่วงนอน อ่อนเพลีย นอนไม่หลับ ปากและคอแห้ง

ดูแลตัวเองอย่างไรเมื่อเป็นโรคย้ำคิดย้ำทำ (OCD)

• พยายามหาจุดสนใจอื่นๆ ที่ไม่ใช่สิ่งที่กำลังคิดซ้ำอยู่ เช่น ไปออกกำลังกาย เล่นเกม ดูหนัง เพื่อให้อาการย้ำทำเกิดขึ้นช้าลงหรือน้อยลง
  
  
• เมื่ออยู่ในอาการย้ำคิดหรืออาการวิตกกังวล ให้ลองเขียนลงบนกระดาษ เพื่อช่วยให้ผ่อนคลายขึ้นและทำให้รู้ถึงระดับความรุนแรงหรือความถี่ของการเกิดอาการซ้ำๆ
  
  
• ในขณะที่กำลังมีอาการย้ำทำให้พยายามมีสมาธิกับสิ่งที่ทำ เช่น เมื่อเดินไปเช็กว่าประตูได้ล็อกแล้วหรือยัง ให้ค่อยๆ เปิดประตูปิดประตูและล็อกอีกครั้งด้วยความตั้งใจ เพราะเมื่อเกิดอาการย้ำคิดว่าจะต้องไปเช็กประตูอีกครั้ง ผู้ป่วยจะได้รู้ตัวว่า สิ่งนี้เป็นเพียงอาการของโรค OCD
  
  
• ในหนึ่งควรวันจัดเวลาให้ตัวเองสามารถมีอาการย้ำคิดย้ำทำได้ เมื่อเกิดอาการขึ้นในระยะเวลาอื่นให้จดเอาไว้แล้วพยายามเลื่อนไปทำเมื่อถึงเวลาที่กำหนดแทน
  
  
• ดูแลตัวเองพยายามไม่ให้เกิดความเครียดหรือเลี่ยงสถานการณ์ที่สามารถนำไปสู่อาการได้ พยายามทำให้ตัวเองผ่อนคลายอยู่เสมอ

การป้องกันโรคย้ำคิดย้ำทำ

• ทำกิจกรรมต่างๆ ที่ช่วยผ่อนคลายความเครียด เช่น ออกกำลังกาย ดูหนัง ฟังเพลง
  
  
• เรียนรู้ที่จะรับมือกับความวิตกกังวล รู้จักปล่อยวาง
  
  
• หมั่นสำรวจตนเอง หากพบว่ามีพฤติกรรมเข้าข่ายโรคย้ำคิดย้ำทำ ควรรีบไปพบแพทย์เพื่อทำการรักษา จะช่วยลดความรุนแรงของโรคลงได้
  
  
• สำหรับผู้ที่รักษา OCD แล้วอาการดีขึ้น ควรหลีกเลี่ยงปัจจัยที่อาจกระตุ้นให้อาการกลับมาเป็นอีก

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับโรคย้ำคิดย้ำทำ

1. โรคย้ำคิดย้ำทำอันตรายไหม?

OCD อาจเป็นได้ตั้งแต่อาการเล็กน้อยทั่วไป จนถึงอาการที่ส่งผลกระทบต่อชีวิตประจำวัน เช่น กังวลว่าลืมปิดไฟ จนต้องกลับไปตรวจเช็กซ้ำๆ ทำให้เสียเวลาหรือไปทำงานสาย จนถึงขั้นที่ส่งผลกระทบต่อสุขภาพจิตและสุขภาพร่างกาย เช่น กังวลเรื่องความสะอาด ทำให้ต้องล้างมือบ่อยมากๆ จนมือเปื่อย กังวลจนต้องดื่มสุราเป็นประจำ ชอบเก็บสะสมขยะหรือของที่ไม่มีประโยชน์ หรือมีความวิตกกังวลมากจนนำไปสู่โรคซึมเศร้า ทุกข์ทรมาน เก็บตัว ไม่กล้าเข้าสังคม ทำร้ายตัวเอง หรือฆ่าตัวตาย ดังนั้นหากอาการของโรคเริ่มส่งผลต่อตัวเองและความสัมพันธ์กับคนรอบข้างควรรีบไปพบแพทย์โดยด่วน

2. เมื่ออายุมากขึ้น โรค OCD จะแย่ลงไหม ?

หากไม่ได้รับการรักษาโรคย้ำคิดย้ำทำอาการอาจแย่ลง หรืออาการเท่าเดิมแต่เป็นๆ หายๆ เมื่อมีความเครียดมากระตุ้น อาการก็จะกลับมาเป็นอีก

3. โรค OCD รักษาหายไหม ?

OCD ถือว่าเป็นโรคเรื้อรัง ผู้ป่วยที่รักษาจนหายขาดมีน้อย เมื่อรักษาแล้วมีโอกาสกลับมาเป็นได้อีก แต่หากผู้ป่วยดูแลตัวเอง ให้ความร่วมมือในการรักษา ปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัด ก็จะช่วยบรรเทาอาการลงได้มากจนสามารถใช้ชีวิตได้ตามปกติ และลดโอกาสที่จะกลับมาเป็นอีกได้

4. โรค OCD ทำให้ความจำแย่ลงหรือไม่ ?

ปัจจุบันยังไม่มีข้อสรุปที่ชัดเจนว่า OCD จะนำไปสู่โรคสมองเสื่อมและโรคอัลไซเมอร์หรือไม่ แต่ผู้ป่วยที่ได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นโรคสมองเสื่อมมักมีอาการย้ำคิดย้ำทำนำมาก่อน

5. โรค OCD ส่งผลให้นอนไม่หลับหรือไม่ ?

OCD อาจส่งผลให้ผู้ป่วยมีความวิตกกังวลจนนอนไม่หลับ หรือต้องทำพฤติกรรมบางอย่างจนกว่าจะคลายความกังวลลงถึงสามารถหลับได้ เช่น ต้องทำความสะอาดซ้ำๆ จนกว่าจะรู้สึกว่าสะอาดจริงๆ หรือต้องตรวจเช็กประตูซ้ำๆ ว่าล็อกเรียบร้อยแล้วจนรู้สึกสบายใจถึงไปนอนได้ ผู้ป่วย OCD จึงมักนอนดึก นอนไม่หลับ หรือนอนหลับแต่คุณภาพในการนอนไม่ดี ทำให้ตื่นมาแล้วยังรู้สึกอ่อนเพลียหรือนอนไม่พอ

✅ ตรวจสอบข้อมูลโดย

พญ. ศิริลักษณ์ ลอดทอน (จิตแพทย์)
คลินิกส่วนตัว
แพทยศาสตร์บัณฑิต เกียรตินิยม มหาวิทยาลัยขอนแก่น
ประกาศนียบัตรบัณฑิตชั้นสูง จิตเวชศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น
ปรึกษาคุณหมอผ่านแอป Raksa

แหล่งข้อมูล

• Am Fam Physician. (2015). Obsessive-Compulsive Disorder: Diagnosis and Management. https://www.aafp.org/afp/2015/1115/p896.html
• Can OCD Lead to Dementia or Psychosis?. https://vistapineshealth.com/services/ocd/dementia-or-psychosis/
• Keeler, J. (2021). Insomnia and OCD: How are They Related?. https://impulsetherapy.com/insomnia-and-ocd-how-are-they-related/
• Rama Channel. (2021, June 28). “ย้ำคิดย้ำทำ”อาการของคนคิดมาก : Rama Square 26 ธ.ค.59 (4/4). https://www.youtube.com/watch?v=KdB4z1lx6RI
• What is OCD?. (n.d.). https://iocdf.org/about-ocd/
• ผศ. นพ. สมบัติ ศาสตร์รุ่งภัค และนพ.ยุทธนา องอาจสกุลมั่น. (ม.ป.ป.). โรคย้ำคิดย้ำทำ. https://www.manarom.com/blog/obsessive.html
• โรคย้ำคิดย้ำทำ. (ม.ป.ป.). https://med.mahidol.ac.th/ramamental/generalknowledge/general/05012014-1443
• สํานักวิชาการสุขภาพจิต กรมสุขภาพจิต. (2019). ICD-11 บัญชีจําแนกทางสถิติระหว่างประเทศของโรคและปัญหาสุขภาพที่เกี่ยวข้องฉบับที่ 11: โรคจิตเวช ความผิดปกติทางพฤติกรรม หรือความผิดปกติพัฒนาการระบบประสาท และโรคในหมวดอื่นที่เกี่ยวข้อง. https://www.dmh-elibrary.org/items/show/178